Radioverbindingen op de korte golf hebben steeds meer last van ruis waardoor ze slechter van kwaliteit zijn en minder ver reiken. Verstoringen zijn het ergst in de buurt van bebouwing en hangen samen met het toenemende aantal elektrische apparaten bij mensen thuis. Dit blijkt uit promotieonderzoek van Koos Fockens die er na een leven als zendamateur en ontwikkelaar van elektronische apparatuur promotie-onderzoek naar deed bij de Universiteit Twente. De storingen doen zich ook voor bij hogere frequenties voor onder andere nooddiensten. De huidige manier van handhaven is volgens Fockens niet toereikend en hij pleit ervoor om radiostoring net zo te behandelen als luchtvervuiling.
Fockens deed in 2015 en 2016 op 59 verschillende plekken in Nederland radioruismetingen en stelde vast dat sinds de jaren zestig en zeventig in het frequentiegebied van de korte golf (2 tot 30 MHz) sprake is van een veel hoger ruisniveau. Voor een deel veroorzaken natuurlijke bronnen zoals de atmosfeer en de Melkweg deze ruis, maar het grootste deel komt van elektronische apparaten. De ruis zorgt ervoor dat radioverbindingen minder ver reiken, minder betrouwbaar zijn of verbroken worden.
De metingen wijzen uit dat de ruis het hoogst is binnen de bebouwde kom. Fockens wijst de elektronica in huis als een van de grote boosdoeners aan. “In potentie heeft ieder huis nu ongeveer vijftig stoorbronnen. Dat kan bijvoorbeeld een ventilator zijn, een internetadapter of een ledlamp”, zegt hij. Laboratoriummetingen laten volgens Fockens zien dat er veel apparaten zijn die dit soort verstoringen in meer of mindere mate veroorzaken. Hij werkte aan een model dat beschrijft hoe een groot aantal van dit soort kleine storingsbronnen een hinderende achtergrondruis veroorzaken.
Eerder was al bekend dat deze problemen ook bij de hogere frequenties spelen. Zo verstoort elektronica van sommige zonnepaneelsystemen verbindingen van het C2000-netwerk, dat hulpverleners gebruiken om te communiceren. Ook de digitale radiostandaard DAB+ is gevoelig voor door de mens veroorzaakte ruis.
Radioruis als ‘luchtvervuiling’
Europese richtlijnen schrijven voor hoeveelheid elektromagnetische emissie (waaronder radiostraling) een apparaat mag produceren, maar het kan om verschillende redenen misgaan. “Elektronische componenten kunnen kapot gaan, waardoor een apparaat plots meer straling produceert”, zegt Fockens. “Aan de andere kant zien we dat in sommige veelal uit Azië geïmporteerde apparaten de onderdelen die zorgen voor filtering en onderdrukking van storing gewoon zijn weggelaten. Deze apparaten voldoen dus niet aan de richtlijnen.”
Om de radioruis terug te dringen pleit Fockens in zijn proefschrift voor een andere manier van handhaving door de verantwoordelijke Rijksdienst Digitale Infrastructuur. Hoewel er momenteel limieten zijn voor individuele radiobronnen, is deze er niet voor de totale hoeveelheid achtergrondruis. “Voor andere omgevingsfactoren zoals schadelijk fijnstof of chemische stoffen zijn er wel dergelijke limieten. Ik pleit ervoor om dit ook voor radioruis te doen”, zegt hij.
Een leven lang radio
Radio speelt een belangrijke rol in het leven van Fockens, inmiddels 77 jaar oud. Als jongen raakte hij al in de ban van het medium, op zijn tiende bouwde hij zijn eigen ontvanger. “Radio had voor mij altijd een bepaalde mystiek. Je maakt een verbinding en er komt plots een stem uit een doosje”, zegt hij. Het bepaalde zijn opleiding, Fockens studeerde elektrotechniek aan de Technische Hogeschool Twente – een voorloper van de Universiteit Twente. Daarna ging hij aan de slag bij Nedap, een bedrijf dat onder andere aan winkeldiefstalpoortjes ontwikkelt voor winkels. Ook daar speelt radiotechniek een belangrijke rol.
Naast zijn professionele leven is Fockens zendamateur. Hij heeft thuis een kamer vol met zend- en ontvangstapparatuur en een antenne die volledig uitgeschoven twintig meter de lucht in wijst. Hij specialiseerde zich in het verzenden van tekstberichten via een zogenoemde Hellschreiber, een van oorsprong Duitse technologie die vooral nuttig is op storingsgevoelige lijnen. “De sport voor veel zendamateurs is het maken van zoveel mogelijk verbindingen met andere amateurs, soms over de hele wereld”, zegt Fockens. Iets dat met de toenemende ruis steeds moeilijker is.
Koos Fockens
Parkieten van de ether
Zelf woont Fockens buiten de bebouwde kom in de Achterhoek waar de verstoringen naar eigen zeggen meevallen, maar van collega’s binnen de bebouwde krijgt hij steeds meer klachten. De ontvangst is daar continu ernstig gestoord. Hij schrijft in zijn proefschrift dat de zendamateurs soms wel de ‘parkietjes van de ether’ worden genoemd, als analogie voor de kanaries die mijnwerkers waarschuwden voor schadelijk gassen. De parkieten van de ether constateren nu dat de toestand van het radiospectrum zorgelijk is.
Koos Fockens verdedigt op vrijdag 20 oktober 2023 zijn proefschrift ‘Cumulation of Man-Made Radio Noise’. Zijn promotor is hoogleraar Electromagnetische Compatibiliteit Frank Leferink van de vakgroep Power Electronics (faculteit EEMCS).
