Maandag 16 mei 2022
Laat jezelf zien
Ivan: ‘Wij hebben elkaar eerder ontmoet, weet je nog? Je zat in een samenwerkingsproject met mijn vrouw Anna Grigolon – zij werkt ook op de UT. Jullie gingen allebei een paar keer naar Curitiba in Brazilië. Ik herinner me dat ik een keer een laptopoplader naar jullie huis heb gebracht...’
Maya: ‘Oh ja, dat klopt! Dat is wel een tijdje geleden. Ik weet dat ik vandaag niet de vragen stel, maar... Hoe gaat het met Anna?’
Ivan: ‘Goed! We zitten nu allebei bij ITC. Ik werk er ook sinds een paar jaar. Hé, ik zag dat je aan klimaatverandering hebt gewerkt. Maar nu doe je iets anders, toch?’
Maya: ‘Ja, ik ben mijn carrière begonnen als onderzoeker – ik heb een proefschrift geschreven over de vraag hoe en in welke mate lokale overheden zich voorbereiden op klimaatverandering. Maar eigenlijk voelt dat als een vorig leven. Sinds 2014 ben ik projectmanager bij de UT. Ik werk nu bij DesignLab, waar ik bruggen probeer te slaan tussen de wetenschap en de samenleving. We richten ons nu op citizen science: hoe kunnen we niet-wetenschappers betrekken bij de wetenschap? Mijn collega Renske van Wijk deelde ook daarover haar verhaal.'
Ivan: ‘Dus je helpt ons om meer betrokken te zijn bij de samenleving. Denk je dat we al genoeg doen? Of kunnen we meer doen?’
Maya: ‘Ik denk dat we meer kunnen doen. We willen meer mensen van buiten de universiteit bij het wetenschappelijke proces betrekken. We willen samenwerken met niet-wetenschappers. Maar hoe doe je dat eigenlijk? Hoe motiveer je mensen en zorg je ervoor dat ze zich welkom voelen?
Ik bedoel, onder wetenschappers praten we de hele tijd Engels. Maar zodra je de campus verlaat, spreken de mensen Nederlands – of Duits, als je een paar kilometer verder naar het oosten reist. Mijn buurman komt niet studeren aan de UT als alle vakken in het Engels zijn. Alleen al door de keuze voor die taal sluiten we zo veel mensen uit onze directe omgeving uit. Maar het is niet makkelijk om een oplossing te vinden. Wij zijn samen nu eenmaal een internationale gemeenschap, met collega's uit Brazilië zoals jij, die met ons samenwerken!’
Ivan: ‘Klopt, misschien zorgt ons gebruik van Engels voor afstand tot de Nederlandse samenleving. Maar mijn faculteit richt zich niet primair op Nederland. We willen een wereldwijd publiek bereiken en moeten wel communiceren in een internationale taal.’
Maya: ‘Precies. En dat is niet het enige dilemma. Er is een open science-beweging op komst: we willen de wetenschap openstellen, onze kennis en vaardigheden delen met andere organisaties die zich bij ons kunnen aansluiten om aan maatschappelijke uitdagingen te werken. De Nationale Wetenschapsagenda wil zelfs dat wetenschappers onderzoeksvragen van het publiek krijgen: “Wat zou u graag van ons willen horen?” Dat is een complete omkering van de huidige situatie. En die brengt veel uitdagingen met zich mee. Hoe zorgen we bijvoorbeeld dat we niet betrokken raken in politieke discussies?
Een van onze grootste troeven is het feit dat wij neutraal zijn. Dat is een soort keurmerk: als je je onderzoek door academici laat doen, is het volledig betrouwbaar en wordt het uitgevoerd binnen de ethische normen. Wanneer wetenschappers wordt gevraagd deel te nemen aan het publieke debat, bestaat het risico dat ze gedwongen worden een kant te kiezen.’
Ivan: ‘Veel mensen geloven dat de aarde plat is, of ze zeggen dat covid een hoax is. Is de maatschappij wel klaar om de wetenschap te omarmen?’
Maya: ‘Helemaal niet. Maar dat is precies de reden waarom we onszelf meer moeten laten zien, de dialoog met de samenleving moeten aangaan. Het is belangrijk dat we mensen meenemen in hoe wetenschap werkt, en – als dat kan – hen zelfs binnenlaten in de wetenschap. Zo kunnen we veranderen hoe mensen naar ons kijken. Dat is een grotere uitdaging geworden in een wereld vol nepnieuws, maar het is ook belangrijker dan ooit.
Tijdens de pandemie vertrouwden beleidsmakers soms volledig op wetenschappers. Ze verwachtten van ons dat we 100 procent zeker wisten dat onze voorspellingen zouden uitkomen. Maar een 100 procent garantie kunnen we nooit geven. We zeggen nooit: “Ja, oplossing X werkt zeker”. Omdat we daar maar voor 95 procent zeker van kunnen zijn. Maar als je tegenover een boze menigte staat, kan het moeilijk zijn om daaraan vast te houden.’
Ivan: ‘Toen ik zeven jaar geleden uit Brazilië hierheen kwam, viel me op hoe informeel Nederlanders communiceren. Ik spreek de decaan van mijn faculteit op dezelfde manier aan als ieder ander. In Brazilië zou ik een hoogleraar altijd met zijn titel aanspreken. Maar ik heb het gevoel dat als je iemand bijvoorbeeld een ‘wetenschapper’ of een ‘arts’ noemt, je die persoon op een ander niveau plaatst: alsof ze speciaal zijn, anders dan jij. Zou je zeggen dat Nederland hierin vooroploopt?’
Maya: ‘Scherp opgemerkt, Ivan! Ik weet niet of wij verder zijn dan andere landen. Ik denk wel dat het in onze aard ligt om elkaar als gelijken te beschouwen. Maar dat heeft ook nadelen. Zo wordt de mening van wetenschappers vaak gezien als ‘slechts’ een van de standpunten, zelfs als ze een bepaald onderwerp al tientallen jaren bestuderen. Mensen zijn geneigd meer waarde te hechten aan hun eigen ervaringen dan aan de deskundigheid van een ander.’
Ivan: ‘Hmm, dat herken ik. Je zei eerder dat je bruggen probeert te bouwen. Hoe doe je dat?’
Maya: ‘Een groot deel van mijn werk bestaat uit contacten leggen: met gemeenten en andere regionale overheden, met organisaties die onderzoek financieren, met Europese netwerken. En ik ben altijd nieuwsgierig naar wetenschappers zoals jij, om beter te begrijpen waar zij behoefte aan hebben en hoe zij denken te kunnen bijdragen aan de samenleving. Ik heb het gevoel dat we plekken als DesignLab nodig hebben, waar we onderzoekers ondersteunen om hun wetenschappelijke kennis te ‘vertalen’ naar de maatschappij. Ik denk dat je die verantwoordelijkheid niet volledig bij onderzoekers moet leggen. Wetenschapscommunicatie vraagt om heel andere vaardigheden.’
Ivan: ‘Je hebt gelijk. Het heeft geen zin om mijn artikelen te printen zodat mijn buurman ze kan lezen. Maar hij is wél nieuwsgierig naar mijn werk. Bij ITC zijn we het GeoHero YouTube-kanaal begonnen om te communiceren over wat we doen. Ik interview medewerkers over hun onderzoek, en we proberen concepten uit te leggen op een manier die iedereen kan begrijpen.’
Maya: ‘Dat is een goed idee. Wat je zegt klopt: het begint allemaal met nieuwsgierigheid. Je wilt mensen prikkelen om die video’s ook echt te bekijken. Hier op de UT zit achter elke deur een interessant verhaal. Wij hebben duizenden verhalen te vertellen en sommige daarvan kunnen leiden tot een dialoog met de samenleving. We moeten die taak universiteitsbreed aanpakken. Shaping2030 geeft ons daarvoor veel handvatten. Ik ben erg blij dat ik de Citizen Science Hub mag opzetten binnen DesignLab – die moet ons in staat stellen nieuwe bruggen te slaan.’
Ivan: ‘Dus als je dit leest en je hebt het gevoel dat je onderzoek een sterkere maatschappelijke component nodig heeft...’
Maya: ‘Ja, neem dan contact met ons op bij DesignLab! Wij kunnen je helpen om die verbinding te maken. Stuur me een bericht – of je nu een algemene vraag hebt of ideeën voor een specifiek project. En Ivan, laten we een keer verder praten over je YouTube-kanaal. Daar ben ik heel nieuwsgierig naar.’
Ivan: ‘Ja, ik zal iets inplannen. Bedankt, tot ziens!’