Van de ruimte naar sloppenwijken
Op dit moment leven 1,1 miljard mensen in sloppenwijken - dichtbevolkte gebieden gekenmerkt door geïmproviseerde huizen, slechte sanitaire voorzieningen en precaire leefomstandigheden. Tegen 2050 zal naar verwachting 90% van de wereldwijde verstedelijking plaatsvinden in lage- en middeninkomenslanden in Afrika, Latijns-Amerika en Azië, waar de infrastructuur vaak achterblijft bij de bevolkingsgroei. Alleen al in Nairobi bijvoorbeeld woont 60% van de stedelijke bevolking in sloppenwijken zonder goede wegen of voldoende verlichting.
"Overheidsschattingen van het aantal sloppenwijkbewoners zijn erg grof, dus de overheden houden geen rekening met de duizenden mensen die er wonen. Vaak vernietigen bulldozers zonder waarschuwing het weinige dat deze mensen hebben, omdat de overheid andere plannen heeft. Maar dit zijn hun huizen," zegt Dr. Monika Kuffer, aan de afdeling Technology, Policy and Society van de Universiteit Twente. Ze onderzoekt al meer dan tien jaar hoe we teledetectie en ruimtelijke analyse kunnen gebruiken om achtergestelde stedelijke gebieden te monitoren en beter te begrijpen.
Door satellietbeelden te combineren met lokale gegevens legt ze de harde realiteit van het leven in snel verstedelijkende regio's in het Mondiale Zuiden bloot. "Met de gegevens benadrukken we de omvang van de achterstand en pleiten we voor beter beleid om deze gemeenschappen te ondersteunen." In een eerder project bracht ze bijvoorbeeld samen met lokale organisaties de afvalophoping in Nairobi in kaart. Dat hielp de lokale autoriteiten om te beginnen met het verzamelen van afval in sloppenwijken.
De humanitaire ramp in Nairobi in kaart brengen
"Nairobi is onlangs getroffen door ernstige overstromingen als gevolg van El Niño, met een gigantisch verlies aan mensenlevens en eigendommen tot gevolg. Een kleine rivier veranderde in hevige stortvloeden, die huizen in informele nederzettingen verwoestten. De overheid startte als reactie een programma om huizen die de overstroming hadden overleefd te slopen. Dat deden ze om de gebieden die vatbaar zijn voor toekomstige overstromingen vrij te maken, maar hierdoor kwamen duizenden mensen op straat te staan. Ze weten niet waar ze heen moeten," zegt Kuffer.
"Hier rechts", wijst ze naar bovenstaande afbeelding, "zie je een kleine rivier die door de nederzetting kronkelt. Voor de overstroming leek de rivier groenig, maar nu is hij troebel bruin. De bruine gebieden rond de rivier zijn niet alleen doordrenkt met water, maar ook de plekken waar nog steeds gesloopt wordt. Ongeveer 200.000 huizen zijn gedeeltelijk verwoest door de overstroming, maar vooral door de uitzettingen."
Samen met lokale groepen brengt haar SPACE4ALL-team actief de omvang van de schade in kaart. "Met behulp van satellietbeelden voorzien we lokale NGO's van bewijsmateriaal, zodat ze met de overheid kunnen onderhandelen over compensatie en betere reacties. Deze documentatie is cruciaal, vooral omdat de lokale en internationale media zwijgen over de aanhoudende ramp."
Vliegende toiletten en stroomuitval
In informele nederzettingen, zoals die in Nairobi, is het 's nachts meestal donker. Dit leidt niet alleen tot het gevaar om in ongeziene gaten van onverharde wegen te vallen of om aangevallen te worden in het donker, maar ook tot het gebruik van vliegende toiletten. "Zonder veilige en toegankelijke toiletten 's nachts, gebruiken bewoners plastic zakken, om die vervolgens weg te gooien in de omgeving. Dit verslechtert niet alleen de leefomstandigheden, maar zorgt ook voor ernstige sanitaire problemen. Tijdens overstromingen worden deze zakken weggespoeld, waardoor het afval zich door het hele gebied verspreidt en er ziektes uitbreken," legt Kuffer uit.
Er zijn grote verschillen tussen de officiële gegevens en de realiteit ter plekke. "Officiële databases beweren dat 100% van de bevolking van Nairobi toegang heeft tot elektriciteit, maar waarnemingen ter plaatse en satellietgegevens met hoge resolutie vertellen een ander verhaal. Veel huishoudens en essentiële voorzieningen zoals scholen en gezondheidscentra hebben regelmatig te maken met langdurige stroomuitval. In de informele nederzettingen in Nairobi bijvoorbeeld kan de stroom om de dag gemiddeld drie tot vier uur uitvallen. Voor de armste bewoners die in lemen huizen wonen, is er vaak geeneens toegang tot elektriciteit."
In heel Afrika hebben veel scholen, ziekenhuizen en gezondheidscentra geen betrouwbare elektriciteit. "In plaatsen als Lagos, waar naar schatting 30 miljoen mensen wonen, brengen mensen een groot deel van de dag door zonder stroom. Stel je eens voor dat schoolkinderen proberen te studeren zonder betrouwbaar licht: hun voortgang in het onderwijs wordt direct beïnvloed. Satellietbeelden geven een realistischer beeld van het licht in de openbare ruimte. We gebruiken het als bewijsmateriaal voor lokale overheden, NGO's en gemeenschapsorganisaties, zoals CommunityMappers, om te pleiten voor noodzakelijke veranderingen."
Uitdagingen en beperkingen
Ondanks de vooruitgang in satelliettechnologie heeft het vastleggen van nachtbeelden nog steeds beperkingen. Kuffer legt uit: "Het grootste deel van onze huidige kennis van nachtlicht komt van sensoren met een lage ruimtelijke en spectrale resolutie, bijvoorbeeld de Visible Infrared Imaging Radiometer Suite (VIIRS) en beelden van het International Space Station (ISS).
De meest toegankelijke satellietbeelden (VIIRS) hebben echter een resolutie van 750 bij 750 meter: als er zich binnen dit gebied één onbeschermde straatlantaarn bevindt, lijkt het alsof die hele zone verlicht is. Dit betekent bijvoorbeeld dat stroomstoringen en slecht verlichte gebieden niet nauwkeurig worden weergegeven op deze beelden. Officiële statistieken kunnen aangeven dat een gebied goed verlicht is, maar beelden met een hogere resolutie (10 tot 20 meter) onthullen dat het gaat om slechts een klein deel."
Het team van Kuffer gebruikt de Chinese satelliet SDGSAT-1. Die biedt een betere resolutie, maar de toegang is beperkt en vereist speciale toestemming. "We hebben beelden met een hoge resolutie nodig die publiekelijk beschikbaar zijn om de behoeften van de meest kwetsbare stedelijke bevolkingsgroepen te benadrukken. Verstedelijking in achtergestelde gebieden in het Mondiale Zuiden blijft grotendeels verborgen, maar wij brengen het onder de aandacht van beleidsmakers."
